De Kamerverkiezingen van 2017 gingen over alles en nog wat, maar niet over ict. Toch zal ict in de komende kabinetsperiode een grote plek op de politieke agenda opeisen. Linksom of rechtsom.
In mijn bijdrage vóór de verkiezingen besteedde ik aandacht aan twee partijen met een hoog ict-gehalte in hun programma: de Piratenpartij (35.478 stemmen) en GeenPeil (4.945). Vooral GeenPeil, met als enig programmapunt hyperdirecte democratie, scoorde gênant slecht. Alle publiciteit op de site van GeenStijl is genegeerd door honderdduizenden trouwe bezoekers. En ook de Piratenpartij bleef ver verwijderd van de kiesdrempel van 70.106 stemmen. Aan mijn Twitter-tijdlijn te zien, was dat tot hun grote verbazing, wat bewijst dat zelfs deze tech-savvy-burgers zijn bedrogen door hun collectieve filter bubble. Ook ik heb niet op ze gestemd, maar gunde ze beter.
De dertien partijen die wel in de Kamer terecht zijn gekomen, hebben weinig met ict en nog minder met digitale burgerrechten. D66 staat te boek als de uitzondering. Het lijkt zelfs niet uitgesloten dat we straks een minister van Digitalisering hebben. D66‑Kamerlid Verhoeven loopt zich al warm. Ik zie de D66-consultantsachterban in blockchain-polonaise door de departementen marcheren, in buzzword-idioom het ict-evangelie predikend in ambtelijke organisaties die vaak rokende ict-puinhopen zijn. Nee, ook D66 heeft mijn stem niet gekregen, deze keer.
Episch
Want Rutte II heeft een angstaanjagende ict-erfenis nagelaten. De Belastingdienst staat volgens een onderzoekscommissie op omvallen, dankzij een mislukte reorganisatie en zwaar verouderde ict. Het UWV wil een kleine half miljard extra om haar ict-huis niet te laten instorten. De SVB is na een megalomaan faalproject (MRS) de komende jaren bezig om haar stokoude Cobol-systemen te upgraden van 1995 naar 2003. En als beloning voor haar epische falen op het dossier van de Persoonsgebonden Budgetten (PGB’s) mag diezelfde SVB, samen met de zorgverzekeraars met wie zij in stilte oorlog voert, een nieuwe ronde ict-vernieuwing gaan uitproberen.
Ondertussen blijft het ministerie van EZ met haar speerpunt DICTU bezig om de hosting van andere ministeries naar zich toe te trekken en sleept een spoor van ict-ellende achter zich aan. En als er geen minister van Digitalisering komt, mag de volgende minister van Binnenlandse Zaken de Digitale Overheid in 2017 afronden – quod non. Diezelfde minister mag ook nog tientallen miljoenen extra belastinggeld spenderen aan een nieuwe bevolkingsadministratie die er nooit gaat komen. Voor wat haar eigen ict betreft, lijkt onze overheid dus een ruïne. En bedenk dat dit maar een kleine greep is uit een ellenlange lijst van ict-problemen.
Ict-cursus
Het goede nieuws is dat ict als probleemgebied is erkend. Tijdens kabinet-Rutte II is de ict-problematiek zelfs onderzocht door de commissie-Elias. Conclusie: ambtenaren zijn goedwillend, maar digibeet. Ze moeten op ict-cursus en tot 2020 moet er een toezichthouder (het BIT) komen. Daarna weten de ambtenaren hoe ze met ict moeten omgaan. Ziehier het niveau van onze Kamerleden.
Rutte II had ook de primeur van een op ict gevallen bewindsman: staatssecretaris Weekers op het Bulgaren-/toeslagenfraude-dossier. Zijn opvolger Wiebes heeft net de eindstreep gehaald, net als zijn collega Van Rijn op VWS met zijn PGB-dossier.
Op de ministeries van Financiën, SZW, BZK, VWS en V&J zijn de aantredende bewindspersonen al vooraf gewaarschuwd voor ict-dossiers die ze de kop kunnen kosten. De enige minister die zich geen zorgen over ict-dossiers hoeft te maken, is die mogelijke nieuwe minister van Digitalisering, want die gaat sexy, nieuwe dingen doen. Geen minister is ooit gevallen over een PowerPoint-slide of een architectuurplaat.
Nieuw beleid
Ondanks het toegenomen risicobewustzijn voorzie ik dat er meerder bewindslieden gaan sneuvelen op ict-dossiers. Omdat er weer geld is, gaat Rutte III met veel nieuw beleid komen. Nieuw beleid vraagt om grootschalige ict-aanpassingen door organisaties die sinds de crisis op ict-gebied weinig hebben uitgevoerd en soms peilloos diep zijn weggezakt.
En data? Daar gaan we veel over horen, zeker als er een minister van Digitalisering komt. Maar veel gebeuren gaat er niet want publieke organisaties zitten als een bok op de haverkist met ‘hun’ administratieve data. Slimme en/of criminele burgers en organisaties zullen de overheid blijven tillen. Die overheid zal dat tegengaan. Niet door administratieve data te delen, maar door ieders gedrag te monitoren, zowel met bestaande middelen (camera’s, telefoon en internet) als met nieuwe (slimme meters, zelfrijdende auto’s, IoT-devices, smart-tv’s). Daar zit ict-vernieuwing, maar wel in de slipstream van ontwikkelingen in de private sector.
Kortom, ik verwacht dat het huwelijk tussen overheid en ict verder zal verslechteren. Omdat politici luisteren naar kiezers (echt waar) en de Kamer ingrijpend is vernieuwd, verwacht ik ook dat de Kamer voorlopig weinig aan controle doet. Daarom ook heb ikzelf uiteindelijk maar gestemd op een Kamerlid met een trackrecord op het benoemen van ict-wantoestanden. Daarvan zijn er helaas zo weinig dat ik nu bijna mijn stem op straat heb gelegd. Hopelijk is dat over vier jaar anders.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Computable-magazine #3 van 2017.
Lees ook