De Tijdelijke Commmissie ICT heeft het ei gelegd. De essentie: weg met de vrije uitloop van ict projecten! Het commissierapport dat 'Naar Grip op ICT' heet had even goed 'Minder Minder Minder (ICT)' kunnen heten. Vanaf nu is Ton Elias wat mij betreft de man met de zeis, want wat de commissie wil is revolutionair. Maar is het ook wijs? En haalbaar?
René Veldwijk schrijft op persoonlijke titel en is niet verbonden aan de redactie Computable.
In mijn opiniestuk van eergisteren beloofde ik mijn verontschuldigingen aan te bieden als ik er op wezenlijke punten naast zat. Ik kreeg woensdagochtend om 9:00 sharp na heel veel gedoe het rapport (onder embargo) en meende bij eerste lezing dat het sterk voldeed aan het door mij verwachte beeld. Maar toen merkte ik de uitwerking op de journalisten en andere buitenstaanders. En wauw, wat waren die onder de indruk. 'Dat het zo erg is.' 'Is het echt zo erg?' Ik: 'Nee het is nog erger. Zie bijvoorbeeld Zembla.' Maar dat is gezeur in de marge: het rapport 'Naar Grip op ICT' lijkt in te slaan als een bom en dat doet het omdat het genadeloos inzoomt op de ict-misstanden, een aantal daarvan in elk geval. Het rapport is een mer à boire van wantoestanden en de meeste lezers lijken verbijsterd. Dames en heren commissieleden en staf: chapeau!
De keerzijde van deze lof is dat het rapport zwak is waar het gaat om probleemanalyse en verbetermaatregelen. Maar ik neem dat de commissie alleen kwalijk waar werkelijk kansen worden gemist; niet alleen omdat ik eergisteren schreef dat het onredelijk is om dat te verwachten, maar ook omdat Elias, Ulenbelt, Van Meenen, Bruins Slot en Fokke heel expliciet de doorgaans ontbrekende of negatieve rol van de Kamer bij de besluitvorming adresseren. Als ik er ergens naast zat dan is het hier. Een commissie die de hand in eigen boezem steekt heeft ook het recht om te constateren dat het de rijksoverheid ontbreekt aan lerend vermogen op ict gebied (conclusie 10, blz. 9).
Als je 'Naar Grip op ICT' ziet als een wake up call dan is het wellicht een van de beste rapporten die het parlement ooit heeft afgescheiden. Ik zou willen voorstellen dat we dat ook doen. Laat de Kamer de tijd nemen om het rapport op zich in te laten werken. Wacht nog een paar Zembla afleveringen af. Geef de broncode en de specificaties van SVB MRS vrij ter beoordeling van de ict-burgerij. Geef de hardwerkende commissiestaf twee weken vrij en laat ze dan de horrormails en hartenkreten uit het veld omwerken tot een landkaart van ict-hotspots. Doe invallen bij Capgemini, CGI, Ordina (natuurlijk), IBM, Accenture, Atos en Conspect ICT en neem de e-mails in beslag van alle divisie-public-bazen en de aan hun rapporterende accountmanagers. Laat Zembla eerst nog twee vervolgafleveringen maken. Kortom, laat het rapport even doorwerken.
BIT: De staat van beleg op ict gebied
Wat met kop en schouders boven de aanbevelingen uitsteekt is het voorstel om zo spoedig mogelijk een nieuw orgaan in te stellen: het Bureau ICT-Toetsing of BIT (blz. 10 en verder). Als de commissie haar zin krijgt dan wordt dit BIT een extreem machtig orgaan, direct onder AZ/Mark Rutte. Eigenlijk roepen Elias en co. de staat van beleg op ict gebied af en dat is in polderland ongehoord. Zoals dat hoort bij een staat van beleg krijgt het BIT een tijdelijk karakter, want anders worden we een ict-Myanmar. Is dit goed? Ik weet het niet. In elk geval is het een medicijn met zware bijwerkingen. De besluitvorming rond ict blijft immers in wezen zoals die nu is, met dien verstande dat er straks een scherprechter met een kromzwaard rondloopt en geen ict-hoofd meer veilig is. Ik geef toe dat ik soms droom van zulke macht, maar power corrupts and absolute power corrupts absolutely en mijn Tolkien ken ik ook al. Een BIT zonder breidel zoals Elias c.s. dat voor zich zien moet in elk geval niet al te lang bestaan.
Natuurlijk pretendeert de commissie niet dat het BIT een permanente oplossing voor de problemen is, maar het roept allerlei indringende vragen op. De belangrijkste is natuurlijk hoe we (wie?) ervoor gaan zorgen dat na vijf of zeven jaar (blz. 12) de stekker uit het BIT kan zonder dat de huidige ellende weer terugkeert. Hier wreekt zich het gebrek aan probleemanalyse: als je niet weet waarom publieke ict ten diepste zo’n puinhoop is dan kun je ook niet onderbouwen waarom je de BIT-dictatuur na vijf jaar weer kunt afschaffen. Een BIT biedt greep op publieke organisaties, niet op ict. En om nog maar eens iets te noemen: de grote projecten waarover het BIT zijn licht laat schijnen leven meestal langer dan het BIT zelf. Vragen. Vragen.
Het BIT-idee is zo radicaal dat het geen goed idee is om er vanuit de losse pols op te reageren. Ik vraag me op dit moment vooral af in hoeverre de commissie het BIT-idee zelf heeft doorgeëxerceerd. Hoe dan ook, als de Kamer het BIT-idee verwerpt of - veel waarschijnlijker - uitkleedt (bijvoorbeeld zo) dan blijft er van het rapport niet veel meer over dan een indringende opsomming van wantoestanden.
BIT: alleen nieuwe of ook bestaande ict-bleeders?
Een van de vele onbeantwoorde vragen rond het BIT-idee is of het BIT ook los mag op reeds lopende ict-projecten. Vermoedelijk is het antwoord 'ja' want publieke ict-projecten lopen meestal lang en we willen geen ict-apartheid. Wat er dan eigenlijk gebeurt is dat de politiek de oordeelsvorming over de lopende ict-bleeders uitbesteedt. Natuurlijk kan dat heel goed als je denkt in termen van een staat van beleg, maar laten we het even tastbaar maken. Het BIT maakt medio 2015 een rondje langs de velden en constateert (ik roep natuurlijk maar wat):
1. dat er een audit noodzakelijk is op de door de Kamer geslikte bewering van staatssecretaris Klijnsma dat de schade van SVB MRS maar 10,4 miljoen euro is en er onderdelen kunnen worden hergebruikt;
2. dat de specificaties en software van de BRP per mei 2013 (toen minister Plasterk tot een doorstart besloot) worden vrijgegeven ter beoordeling van onafhankelijke ict-deskundigen (in beginsel burgers en ict-bedrijven met een echt mvo-beleid);
3. dat de OV-chipkaart mag blijven bestaan maar binnen drie jaar gebaseerd wordt op open koppelvlakken, waarop derde partijen kunnen aansluiten, terwijl met afgevaardige B. de Boer (VVD) een gesprek gevoerd moet worden over het realiteitsgehalte van haar voorstellen;
4. dat het aan bedrijven (zoals deze) niet meer is toegestaan om tegelijk toezicht uit te oefenen, te adviseren en op te leiden en het hogere ambtenaren niet meer is toegestaan om over te stappen naar commerciële partijen (zoals deze) aan wie zij in de laatste vijf jaar opdrachten hebben gegund.
5. dat de veronderstelling dat het bedrijfseconomisch rationeel is om door te gaan met SPEER (Defensie, SAP, bijna een miljard euro and counting) op kosten van het BIT wordt getoetst;
6. dat de Kamer zich vastlegt op een adequaat wetgevingskader met betrekking tot toeslagen alvorens de Belastingdienst het systeem NTS afdankt en her-aanbesteedt.
Enzovoorts.
Het moge duidelijk zijn dat het BIT enorme bedragen gaat besparen maar heel veel pijnlijke zaken boven gaat brengen. Is dit wat Elias c.s. en straks de Kamer willen? Zo ja dan 'wauw'. Zo nee, dan graag een betere uitleg van wat het BIT voorstelt. Merk overigens op dat het haast niet anders kan dat het BIT ook instrumenteel moet zijn in het elimineren van een aantal bekende wantoestanden en dat het BIT in zoverre wel degelijk effect heeft voorbij zijn tijdelijke bestaan.
Zoals gezegd vraagt het BIT-idee om verdere overdenking. Maar ik vraag me ondertussen al af of het geen verstandig idee is om publieke organisaties tijdelijk de kans te bieden om met de billen bloot te gaan, zonder dat dit voor bestuurders en managers persoonlijke consequenties heeft. Zo’n tijdelijke immuniteit kan het BIT een vliegende start geven en het soort van taaie gevechten voorkomen die de commissie zelf heeft moeten voeren (blz. 28).
Het idee van het uitbesteden van een grote schoonmaak aan een tijdelijke, maar machtige partij past overigens heel goed bij de nogal vage oordelen die over de lopende ict projecten worden uitgesproken. Het rapport pakt bijvoorbeel hard uit over SVB Tien (MRS), maar dat project is formeel al beëindigd. Over een lopend project als mGBA worden daarentegen op allerlei plekken harde noten gekraakt, maar alleen aspectgewijs en dus door het hele rapport gespreid. Is het aan de Kamer om de harde conclusies af te leiden of mag het BIT dat voor Commissie, Kamer, God en Vaderland gaan doen? De mGBA zaak op zijn beloop laten betekent natuurlijk dat Elias c.s. het risico lopen dat er over een paar jaar een flinke smet aan hun rapport kleeft.
En werk.nl dan? Inderdaad, werk.nl is ook niet klaar, maar het is wel een bestaand systeem. Als betrokkene kan ik er verder weinig over zeggen, maar gelukkig wel iets: werk.nl is in elk geval ook een goudmijn: lees hier.
Tussenstand: Shock and Awe
Ik hoop nog de komende tijd nog meer en meer doordacht over dit bijzondere rapport te zullen schrijven. Ik zie nog allerlei goede ('aanbesteding best aardig beschreven') en slechte ('niks over corruptie!') zaken in het rapport. Voor nu ben ik vooral onder de indruk en geniet ik er van om voor even in de pas te lopen met de eveneens door de commissie overvallen journalisten en betrokken burgers.
Laten we eerst maar eens kijken hoe de Kamer gaat reageren.
Lees ook