Oorzaak en gevolg Sommige causaliteiten zijn eenvoudig en voorspelbaar. Veel paden zijn reeds belopen en uit ervaring is al helder wat de gevolgen van een keuze zullen zijn. Bij het introduceren van nieuwe variabelen of combinaties wordt het echter lastiger. Zelfs schakers, en welke stukken zij hebben is toch al even bekend, kunnen maar een aantal zetten voorzien. In bekende stellingen komen sommige grootmeesters tot ruim twintig zetten.
Deep Blue, de schaakcomputer van IBM die toenmalig wereldkampioen Kasparov in 1997 versloeg, kon dankzij brute rekenkracht twaalf zetten voorzien. Dat zelfs Deep Blue (weliswaar vijftien jaar geleden) niet verder dan twaalf zetten vooruit kan kijken wordt mooi geïllustreerd door de legende van Sessa ben Daher. Deze uitvinder van het schaakspel vroeg slechts rijst. Eén rijstkorrel op het eerste veld en op elk veld van het bord een verdubbeling van het aantal. Dit zou op veldje 64 zo’n 18.446.744.073.709.551.615 rijstkorrels geven (2 to de macht 64 – 1).
De onmiddellijke effecten van veranderingen en vernieuwingen zijn direct zichtbaar. Soms, en de vraag is wanneer, is een verandering de trigger voor een hele keten aan veranderingen die het landschap drastisch veranderen. De Chaostheorie van Edward Norton Lorenz is overal om ons heen. Basis van deze theorie is dat onzekerheid naarmate de tijd verstrijkt exponentieel toeneemt. Lorentz kwam tot zijn theorie toen bleek dat het uitrekenen van een meteorologisch model, ondanks dezelfde uitgangssituatie, totaal verschillende uitkomsten opleverde. Na veel zoeken bleek het verschillend afronden van een enkele uitgangsvariabele (of de vierde decimaal) de oorzaak te zijn. Het minuscule verschil in startsituatie veroorzaakte enorme verschillen in het eindresultaat.
Continu veranderen
Wat nu als er een echte onbekende in de vergelijking gebracht wordt? In het schaken zullen er niet snel nieuwe stukken of een paar extra velden worden toegevoegd, maar in de ict zijn we continue bezig het speelveld te veranderen. Bestaande technologie veranderd, wordt beter, sneller en/of goedkoper en met cloud wordt de manier waarop we de middelen betrekken anders.
Een mooi voorbeeld van een dergelijke verandering is het versturen van berichten via mobiele devices. Nu zo normaal als adem halen, maar het eerste sms-bericht werd in 1992 (net twintig jaar geleden) verzonden. Het concept om berichten te versturen over mobiele netwerken was tien jaar daarvoor uitgedacht tijdens de CEPT (European Conference of Postal and Telecommunications Administrations). Doel was om efficiënt te kunnen communiceren binnen organisaties (eerst toegepast bij Vodafone). Binnen enkele jaren bleek echter de sms in een behoefte (die niemand voordien erkende) te voorzien en na een aanloop van enkele jaren explodeerde het gebruik tot een ongekende omvang. Was sms zelf al een ongekend en onverwacht succes, via sms ontwikkelde het asynchroon versturen van boodschappen tussen individuen zich verder.
Anno 2012 is de chat als middel voor communicatie niet meer weg te denken. Twitter borduurt conceptueel voort op de mogelijkheden die de sms bloot legde en voor sociale netwerken als Facebook en LinkedIn is de instant message een integraal en essentieel onderdeel van het aanbod. Niemand had dit begin jaren 90 van de vorige eeuw kunnen voorspellen.
De eerste sms was als de vleugelslag van de vlinder, de storm begint misschien nog maar net aan te wakkeren… Wat zegt dit over de ontwikkelingen van nu? Het probleem is de enorme hoeveelheid aan mogelijkheden die maken dat de uitkomst niet te voorspellen valt. Het eindresultaat kan variëren van een onveranderde status quo tot enorme veranderingen. Blijft bij het schaken de vergelijking 'beperkt' tot de mogelijkheden van twee maal zestien stukken op 64 velden, in de realiteit is de complexiteit en het aantal variabelen van de beginsituatie (en welke is dat?) oneindig veel complexer. Lukte het de meeste kandidaten van de AVRO’s Wie-Kent-Kwis al niet te voorspellen welk poortje Sjakie Swart, André van Duin of Vanessa zou kiezen, voorspellen hoe veranderingen in onze manier van werken, in onze techniek en hulpmiddelen uit zullen werken is bij voorbaat al een verloren zaak.
