Data die door de overheid zijn verzameld en beheerd, dienen toegankelijk te zijn voor andere overheden en burgers. Ook broncodes die met publieke middelen zijn ontwikkeld, moeten voor iedereen beschikbaar zijn.
Daarvoor pleit De Publieke Zaak, een platform gericht op maatschappelijke vernieuwing onder voorzitterschap van Mickey Huibregtsen. Het rapport ’Meer Wel. Over Nieuwe Structuren in de 21ste Eeuw’ bevat 150 inzichten en ideeën van meer dan 150 Nederlanders. Doel is een open discussie over de toekomstige inrichting van Nederland aan te zwengelen. Zestien teams droegen bij tot het uitgebreide discussiestuk.
Open tenzij
Het Team Digitale Zaak, onder leiding van Marleen Stikker, Farid Tabarki en Sander van der Waal, vindt dat data en broncodes beter toegankelijk moeten worden. Dit kan door te werken vanuit het principe ‘open tenzij’. Het is zaak broncodes van overheidssoftware zoveel mogelijk vrij te geven via een opensourcelicentie. Daarnaast dient de ontsluiting van openbare registers te worden versneld. Het handelsregister moet als open data beschikbaar komen.
Uitgangspunt is dat software dat met publiek geld tot stand is gekomen, waar mogelijk aan de samenleving wordt teruggegeven. Door opensource te werken, is democratische ‘accountability’ mogelijk. Bovendien wordt het voor belangenorganisaties gemakkelijker om te controleren hoe publieke software functioneert en of die eerlijk is. Denk ook aan het transparant maken van geautomatiseerde beslissingen. Derde uitgangspunt is dat opensourcesoftware en open data kosten besparen en samenwerking simuleren.
Voorgesteld wordt om open technologie een voorwaarde te maken in aanbestedingsprocedures.
Ruim baan
Het Team Digitale Zaak constateert een verschuiving in het denken over internet. Vanaf de jaren negentig was het gebruikelijk om internet zo min mogelijk te reguleren. Doel was innovatie ruim baan te geven. Inmiddels vragen verlies van zeggenschap over kritieke infrastructuren en aantasting van grondrechten om actieve regulering. Nieuwe wetten zijn op komst die gebruik van data en algoritmen begrenzen. Europa loopt daarin voorop.
Hard- en software behoren inmiddels tot de basis van ons leven. Daarom moet er net zoals dat voor eten of de financiële markt geldt, een Autoriteit Digitale Producten komen. Zo’n zelfstandig bestuursorgaan met wettelijke taken en bevoegdheden kan ook proactief ingrijpen bij voor de samenleving onwenselijke ontwikkelingen. Verder is een centraal meldpunt nodig om de digitale weerbaarheid van Nederland te vergroten. Bij de ontwikkeling van zo’n clearinghouse kunnen clubs als de AMS-IX of NBIP (internetproviders) worden betrokken.
In eigen land moet de digitale zaak nadrukkelijk op de politieke agenda komen. Vrijwel elk ministerie zou een digitale transitie moeten ondergaan. Daarbij worden alle beleidsterreinen beoordeeld op hun digitale mogelijkheden voor ontwikkeling of verbetering. Het rapport doet hiertoe tal van suggesties.
