De troonrede: hoe hoog staat ict op regeringsagenda?

In 2013 volgde prins Willem-Alexander zijn moeder koningin Beatrix op en werd hij koning der Nederlanden. Dat betekent dat hij sinds 2013 op Prinsjesdag de troonrede voorleest, in 2023 dus voor de elfde keer. In maar liefst negen redes gaat Zijne Majesteit in op het ict-vakgebied. Een overzicht.

In al die elf jaar dat koning Willem-Alexander op Prinsjesdag de troonrede voorleest, is welgeteld één keer de term ‘ict’ voorbijgekomen. In 2019 verwees de koning naar de haperende dienstverlening van de Belastingdienst en het UWV waar verouderde ict debet aan was. Toch is ‘ict’ niet de enige term die kenmerkend voor ons vakgebied is; ‘digitalisering’, ‘digitaal’ en ‘cyber’ komen ook opvallend vaak in de redes voorbij. En dit jaar doet zelfs ‘kunstmatige intelligentie’ zijn intrede. Veelal wordt ons ict-vakgebied gekoppeld aan actuele ontwikkelingen in desbetreffende jaren.

Digitale markt

In 2013, de eerste troonrede van koning Willem-Alexander, is de oogst belabberd; het ict-vakgebied krijgt geen aandacht van de koning. Net trouwens als in 2015, maar in het jaar ertussen, 2014 dus, komen er twee ict-onderwerpen aan bod. De koning haalt dan versterking van de interne markt aan als basisvoorwaarde voor een sterke Europese economie. Hij signaleert dit jaar kansen op economische groei op het terrein van de digitale markt.

Maar dat is dit jaar niet het enige ict-onderwerp dat Willem-Alexander in zijn toespraak aan bod laat komen. Hij verwijst namelijk naar de strategische agenda voor de komende vijf jaar waarin belangrijke grensoverschrijdende thema’s zijn opgenomen waaronder de aanpak van de georganiseerde misdaad, inclusief cybercrime. Het is vervolgens cyberveiligheid die de vier daarop volgende troonredes aan bod komt.

Cybersecurity

In 2016 is samenwerking in Europa bij de bestrijding van terrorisme cruciaal. Binnen de Europese Unie werkt Nederland intensief aan een betere informatie-uitwisseling tussen Europese inlichtingen- en opsporingsdiensten, gemeenschappelijke grensbewaking, de aanpak van financieringsstromen en verbetering van de cybersecurity.

Om enkele urgente knelpunten aan te pakken, gaat er in 2017 extra geld naar veiligheid en terrorismebestrijding. De inlichtingendiensten worden in staat gesteld meer personeel te werven. De Koninklijke Marechaussee krijgt middelen om de grensbewaking te versterken, onder andere op de luchthaven Schiphol. Om de toenemende risico’s en dreigingen in de digitale wereld beter het hoofd te kunnen bieden, komt er extra geld om op te treden tegen cyberspionage, cybersabotage en cybercriminaliteit.

Verouderde ict

De bestrijding van grootschalige en georganiseerde criminaliteit vraagt in 2018 om nog meer aandacht. Koning Willem-Alexander kondigt aan dat er ruim 1.100 agenten bijkomen en dat er extra geld beschikbaar komt voor cybersecurity. ‘Het is nodig om de digitale infrastructuur van ons land te beveiligen.' In 2019 wordt dit beleid doorgetrokken naar de trans-Atlantische samenwerking en de Europese Unie als hoekstenen van het Nederlandse buitenlands beleid. De koning benoemt expliciet dit jaar de internationale bescherming van intellectueel eigendom en de noodzaak van cyberveiligheid.

Maar cyberveiligheid is niet het enige ict-onderwerp dat in 2019 aan bod komt. Nederland wordt geconfronteerd met overheidsinstanties die te maken hebben met haperende ict. Het zijn vooral de Belastingdienst en het UWV die er een potje van maken. Datalekken en ict-fouten, oplopende ict-kosten en falend ict-beleid zorgen voor een haperende ict bij de overheid. De koning kan er in zijn troonrede dit jaar niet omheen. ‘De dienstverlening van de overheid moet veel hoger op de agenda. Uitvoeringsorganisaties als de Belastingdienst en het UWV zijn het gezicht van de overheid. Daar komen mensen de overheid tegen. Zij mogen eenvoudigweg verwachten aan het overheidsloket goed te worden geholpen.’ Eén van de oorzaken van de toenmalige problemen: verouderde ict. ‘De structurele verbeteringen die nodig zijn, vragen tijd en een samenhangende aanpak, waarvoor de regering voorstellen zal doen’, aldus Willem-Alexander dit jaar.

Digitale snelweg

In 2020, we zitten midden in corona, is de ict-boodschap van de koning in zijn troonrede ineens opvallend optimistisch. Hoewel de maatschappij op slot zit, wil de regering volgens de koning een vliegende start maken met het Nationaal Groeifonds. Dit fonds is er voor het toekomstig verdienvermogen van ons land en zorgt daarmee voor de welvaart van morgen, zo klinkt het. Met het fonds wil de regering investeren in kennisontwikkeling, innovatie en infrastructuur. Dat laatste omvat naast wegen en spoor ook de digitale snelweg en de infrastructuur voor energie. ‘De unieke schaal en de looptijd van het fonds maken het mogelijk Nederland welvarender, schoner en duurzamer over te dragen aan de jongeren van nu’, aldus ons staatshoofd. Voor de komende vijf jaar is een bedrag van maar liefst twintig miljard euro beschikbaar.

Na twee jaar ruimschoots aandacht voor ict in de troonrede wordt de aandacht vanaf 2021 minder. Misschien is minder niet het goede woord, want ict, en dan met name digitalisering lijkt een vast onderdeel te worden in de speech van de koning. Waar vorig jaar een flink bedrag werd toegezegd voor (onder andere digitale) vernieuwing, daar wordt die lijn dit decennium eigenlijk doorgezet. Want ook in 2021 wordt er opnieuw extra geld beschikbaar gesteld. Dit keer wordt het wel gekoppeld aan de bestrijding van criminele organisaties. Koning Willem-Alexander: ‘We moeten daarbij ook meer investeren in de aanpak van digitale criminaliteit en veiligheid, omdat de wereldwijde digitale dreigingen op tal van manieren toenemen.’

Kansen van digitalisering

Ook in 2022 wordt er in het vorstelijke verhaal gesproken over investeren, dit maal ter ondersteuning van het toekomstige verdienvermogen van Nederland. Het mkb-ondernemersklimaat wordt gestimuleerd met een betere toegang tot financiering en ondersteuning bij verduurzaming. Belangrijk daarbij zijn een aantrekkelijk vestigingsklimaat, ruimte voor de topsectoren en innovatieve startups, en het benutten van alle kansen die digitalisering biedt.

Het is diezelfde digitalisering die ook in 2023 de troonrede haalt. Maar dit jaar doet ook een opvallend nieuw ict-onderwerp zijn intrede in konings jaarlijkse speech: kunstmatige intelligentie. ‘Digitalisering en kunstmatige intelligentie leiden tot nieuwe kansen en risico’s op het gebied van werk, gezondheidszorg, onderwijs en economie’, zo tekenen we uit de mond van Willem-Alexander op. ‘Het kabinet zet stappen om ervoor te zorgen dat iedereen veilig en vertrouwd kan meedoen, onder meer door mensen te helpen digitale vaardigheden op te doen.’

ChatGPT

En met de toetreding van kunstmatige intelligentie in de troonrede dit jaar wordt direct de nieuwsgierigheid geprikkeld wat er in 2024 in de troonrede zal staan. Zowel de regering als de koning weten dit nog niet, dus hoe komen we daar nu al achter? Datzelfde ai biedt uitkomst. Computable vroeg ChatGPT om alvast één alinea te schrijven over digitalisering en kunstmatige intelligentie voor de troonrede van 2024. Dit zou koning Willem-Alexander volgend jaar kunnen gaan zeggen:

‘In 2024 staat Nederland aan de voorhoede van digitale transformatie en kunstmatige intelligentie, waarbij innovatieve technologieën onze samenleving vormgeven. Digitalisering heeft niet alleen de manier waarop we werken en communiceren veranderd, maar biedt ook kansen voor het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals gezondheidszorg, mobiliteit en duurzaamheid. Kunstmatige intelligentie, met zijn vermogen om gegevens te analyseren en patronen te herkennen, draagt bij aan betere besluitvorming en efficiëntere dienstverlening. We zijn vastbesloten om deze technologische vooruitgang te omarmen en tegelijkertijd te zorgen voor transparantie, ethische normen en bescherming van privacy, zodat de voordelen van digitalisering ten goede komen aan alle burgers.’